Modyfikacja zachowań niepożądanych wymaga zaangażowania, motywacji i chęci wdrożenia stosownych zmian. To trudny i wymagający okres, który wymaga czasu. Psychologowie J. Prochaska i C. DiClemente opisali przebieg tego procesu, porządkując go w poszczególne etapy. Ich znajomość pozwala na dokładniejsze zrozumienie zachodzących zmian.
Czym jest transteoretyczny model zmian?
Transteoretyczny model zmian (TTMZ) powstał w celu zrozumienia tego, jak skłonić osoby uzależnione do chęci swoich przyzwyczajeń i zachowań. Początkowo był stosowany wobec ludzi, którzy popadli w nałóg, jednak z powodzeniem może być wykorzystywany do budowania współpracy także z innymi pacjentami.
Transteoretyczny model zmian pozwala zrozumieć, skąd biorą się opory danej grupy osób przy podejmowaniu decyzji mimo obiektywnych korzyści związanych z działaniem zasugerowanym przez specjalistów. Dodatkowo obrazuje, dlaczego część pacjentów wycofuje się z początkowo podjętej współpracy z lekarzem, jak również zwraca uwagę na kluczowe aspekty, które należy uwzględnić w komunikacji z osobą chorą.
Psychologowie J. Prochaska i C. DiClemente (twórcy modelu) przedstawili poszczególne etapy, przez które przechodzi dana osoba, wprowadzając zmiany w codziennym funkcjonowaniu. Mają one zastosowanie w przypadku każdej modyfikacji zarówno tej wykonywanej na własną rękę, jak i przy pomocy i wsparciu specjalisty. W transteoretycznym modelu zmian można spojrzeć na motywację jako obecny stan osoby, jak również, na jakim etapie przygotowań do modyfikacji się znajduje, ponadto pozwala zrozumieć zachowania pacjenta.
Z jakich etapów składa się transteoretyczny model zmian?
W 1982 roku psychologowie J. Prochaska i C. DiClemente opracowali 6-etapowy model zmian, aby uporządkować i nazwać poszczególne stadia modyfikacji, których dokonuje pacjent.
Etap 1 – Prekontemplacja
To początkowy etap, w którym dana osoba nie jest jeszcze gotowa, aby dokonać zmian i nie wierzy, że są one konieczne. To czas, w którym odpowiada jej obecny stan rzeczy. Bliscy dostrzegają istniejący problem, jednak sam zainteresowany uznaje, że wszystko jest w porządku. Reaguje oporem wobec sugestii o zmianie czy informacji o ryzyku swego zachowania. Nie dostrzega tego, co zabiera choroba, ponadto często przerzuca odpowiedzialność na czynniki zewnętrzne oraz stosuje mechanizmy obronne, np. zaprzeczenie bądź umniejszanie.
Etap 2 – Kontemplacja
Na drugim etapie zmianie ulega świadomość dotycząca danego problemu. Osoba rozważa podjęcie odpowiednich kroków, jednak nie podejmuje ostatecznej decyzji. Rozważa wszystkie za i przeciw dokonuje analizy, ponadto jest niepewna i pełna wahań. Etap ten opiera się na ciągłych przemyśleniach, za którymi nie idą realne czyny. Osoba zmagająca się z problemem zaczyna dostrzegać jego negatywne skutki, lecz nie podejmuje konkretnych działań, aby to zmienić. W tym stadium można utknąć na lata, zastanawiając się nad zmianą i składając obietnice bez pokrycia.
Etap 3 – Przygotowanie
Na tym etapie dana osoba jest gotowa do podjęcia realnych przedsięwzięć w celu zmiany swych zachowań. Gromadzi niezbędne informacje, snuje szczegółowe plany czy zdobywa praktyczne umiejętności. Motywacja znacząco wzrasta, dzięki czemu podejmowane są pozytywne zmiany. To etap rozwiewania wątpliwości oraz opanowywania schematów działania.
Jesteś gotowy na zmiany w swoim życiu i podjęcie walki z nałogiem?
Nasi specjaliści od lat pomagają wyjść z uzależnienia pacjentom, którzy potrzebowali terapii narkotykowej lub odwyku alkoholowego.
Etap 4 – Działanie
Osoba zmienia swoje stare nawyki i przyjmuje nowe. Modyfikacja jest wyraźnie dostrzegana przez otoczenie. Etap ten wymaga największego zaangażowania. Kształtują się nowe zachowania, których celem jest unikanie sytuacji wyzwalających, odwracanie uwagi czy znajdowanie alternatyw. Wprowadzane są także zachowania, poprzedzone wcześniejszymi przygotowaniami.
Etap 5 – Utrzymanie
Na tym etapie dana osoba stara się nie wrócić do wcześniejszych nawyków i trzyma się nowych zachowań. Pracuje także nad wzmocnieniem swych osiągnięć z poprzednich stadiów. Pozwala to zapobiec nawrotom, jednak konieczne jest utrwalenie dotychczasowych działań. Nie można dopuścić do osłabienia zaangażowania, gdyż może to prowadzić do nawrotów. Etap ten zakończy się powodzeniem, gdy zostanie wprowadzony konsekwentny i długotrwały wysiłek, jak również wytrwałość, zaangażowanie oraz cierpliwość.
Etap 6 – Nawrót
To ostateczny etap dla wszystkich osób podejmujących próbę modyfikacji. Osoba zmienia się na tyle, że nie czuje już pokusy powrotu do starych przyzwyczajeń. Jednak zdarzają się potknięcia, warto zatem wyciągnąć z nich wnioski i budować akceptację samego siebie, która jest niezwykle ważna podczas całego procesu.
Obecnie twórcy odeszli od wskazywania tego etapu.
Jaką rolę może pełnić transteoretyczny model zmian w leczeniu uzależnień?
Terapia to proces, który z definicji oznacza następujące po sobie zmiany, powiązane przyczynowo, które stanowią kolejny etap czegoś bądź celowego działania. W leczeniu uzależnień niezależnie od metody (terapia ambulatoryjna, leczenie na oddziale dziennym, pobyt w ośrodku stacjonarnym) zmiana dokonuje się wraz z kolejnymi etapami. Kluczowe jest jednak uwzględnienie indywidualnych uwarunkowań. Transteoretyczny model zmian u każdej osoby będzie przebiegał inaczej. Ważnym aspektem jest zrozumienie, w jaki sposób oraz w jakiej kolejności przebiegają poszczególne etapy, wówczas można zyskać większą kontrolę nad cyklem przebiegających zmian w procesie leczenia uzależnień. To również możliwość skuteczniejszego przejścia terapii oraz zminimalizowanie ewentualnych niepowodzeń.
Wszystkie etapy transteoretycznego modelu zmian są ważne i potrzebne. Na każdym stadium następuje postęp na drodze do trzeźwości. Wychodzenie z uzależnienia to proces, który nie jest łatwy, jednak wart poświęcenia i ciężkiej pracy. Warto pamiętać, że przy współpracy ze specjalistami, przezwyciężenie problemu i wdrożenie pożądanych zmian jest możliwe.